Het thema van de Open Monumentendag 2013 was "Macht & Pracht". Aan dit thema zit ook een keerzijde: in de Gouden Eeuw heeft Nederland rijkdom verworven door zich actief bezig te houden met de slavenhandel. Zo staan langs de Amsterdamse grachtengordel diverse schitterende panden, die zijn gebouwd met gelden, die zijn verworven in de slavenhandel. Ook pronkten rijke families in Nederland graag met hun zwarte bedienden.
Slavernij is van alle volken en tijden. In deze lezing wordt vooral het Nederlandse aandeel besproken. Dit jaar is het 150 jaar geleden dat de slavernij in Suriname en de Antillen door ons land werd afgeschaft. Hieraan is in de media veel aandacht besteed. Geen aandacht was er drie jaar geleden voor de afschaffing van de slavernij in Oost-Indië in 1860. Nieuw onderzoek heeft duidelijk gemaakt, dat er in de voormalige VOC-gebieden ook duizenden slaven werden gehouden. De samenlevingen in Batavia, Colombo, Kaapstad en Cochin bestonden in sommige perioden wel voor de helft uit slaven. De spreker heeft in de afgelopen 25 jaar veel reizen naar Afrika, Azië en Zuid- en Midden-Amerika gemaakt, waar nog talloze herinneringen aan de slavenperiode zichtbaar zijn. Minder bekend is dat er ook huisslaven in Nederland hebben gewerkt. Je vindt ze terug op schilderijen van rijke families, bijvoorbeeld in kasteel Duivenvoorde. Hendrick de Kock, afkomstig uit Suriname, was bediende in het adellijke huis Keenenburg te Schipluiden. Willem van Hogendorp, eigenaar van de buitenplaats Sion in Rijswijk, heeft zich met zijn zoon Dirk ingezet voor de afschaffing van de slavernij. Zij vonden in hun tijd (eind achttiende eeuw) nog weinig gehoor. In de lezing werden unieke beelden en bijzondere archiefstukken getoond. Uitgebreid komen de menselijke aspecten aan bod.
Historicus Jacques Moerman heeft veel onderzoek gedaan naar het overzeese Nederlandse erfgoed en kwam hierdoor in aanraking met het onderwerp slavernij. Recentelijk heeft hij in het Nationaal Archief in Colombo (Sri Lanka) nog stukken gevonden over de emancipatie van slaven in de achttiende eeuw!