Frederik Hendrik bouwde in de zeventiende eeuw een paleis in Rijswijk: Huis ter Nieuwburg. Hoewel hij trots was op zijn ontwerp, verbleef hij er niet vaak. Zijn vrouw Amalia van Solms woonde liever in een van hun andere paleizen. In 1697 werden er vredesonderhandelingen gevoerd in Huis ter Nieuwburg met gezanten uit heel Europa. Na maandenlang vergaderen kwam er een einde aan de Negenjarige Oorlog. Ter herinnering aan de Vrede van Rijswijk kwam er een gedenknaald in het Rijswijkse bos, op de plek waar ooit het prachtige paleis stond.
In 1630 kocht Frederik Hendrik, de zoon van Willem van Oranje, een huis in Rijswijk. Net als zoveel rijken uit de stad, voelde hij zich aangetrokken tot de rust van het platteland. Frederik Hendrik betaalde 30.000 gulden voor zijn nieuwe optrekje. De boomgaarden, plantages en de tuin kreeg hij er voor die prijs bij. Hij was overigens niet het enige Oranjefamilielid met bezittingen in Rijswijk. Halfbroer Maurits was een paar tiental jaren daarvoor begonnen met de bouw van een stal op de hoek van de Herenstraat en de Tollensstraat. Frederik Hendrik was vooral gecharmeerd van de locatie van het huis. Over het pand zelf was hij minder te spreken. Binnen een maand na aankoop liet hij het tegen de grond slaan. Op dezelfde plek begon hij met de bouw van een paleis naar zijn eigen smaak, dat Huis ter Nieuwburg zou gaan heten. Het werd zo ontworpen dat hij vanuit de grote zaal van het paleis de torenspits van de Nieuwe Kerk in Delft kon zien de begraafplaats van zijn vader. Frederik Hendrik was zó enthousiast over zijn ontwerp, dat hij in de brieven aan zijn vriend Constantijn Huygens uitgebreid vertelde over de voortgang van de bouw. Dat is vooral apart als je bedenkt dat Frederik Hendrik die brieven vanaf zijn veldtochten stuurde. Zelfs in het heetst van de strijd zat Huis ter Nieuwburg in zijn hoofd.
Op dezelfde plek begon hij met de bouw van een paleis naar zijn eigen smaak, dat Huis ter Nieuwburg zou gaan heten.
Huis ter Nieuwburg.
Het moest dan ook een plaatje worden. Johan Maurits van Nassau, die het Mauritshuis in Den Haag liet bouwen, adviseerde bij het aanschaffen van kunst. Marmer, fonteinen en klassieke beelden werden aangerukt uit Italië. Kosten noch moeite werden gespaard. In 1634 konden de laatste schilderskwasten worden opgeborgen. Vier jaar lang was er keihard gewerkt, ook door Rijswijkse timmerlieden, aan het nieuwste optrekje van Frederik Hendrik en Amalia van Solms. Je zou verwachten dat het paar dolblij de verhuisdozen uit de kast haalden, maar dát was niet het geval. Integendeel. Ze brachten nauwelijks tijd door in hun prachtige buitenhuis. Frederik Hendrik had een druk bestaan als stadhouder, kapitein- en admiraal-generaal en was veel op reis. Amalia verbleef dan liever in Paleis Noordeinde of in het speciaal voor haar gebouwde Huis ten Bosch. In 1647 overleed Frederik Hendrik. Huis ter Nieuwburg was nu van zijn zoon Willem II. Amalia mocht het huis gedurende de rest van haar leven blijven gebruiken, maar heeft zich er niet meer laten zien. Ook latere erfgenamen waren niet erg geïnteresseerd in het paleis. Uiteindelijk werd het huis aan verschillende verre familieleden verhuurd. De prachtige Franse tuin werd vereenvoudigd, om het onderhoud makkelijker te maken. Huis ter Nieuwburg, de trots van Frederik Hendrik, leek stilletjes te worden vergeten. Tot het jaar 1697.
Portret van stadhouder Frederik Hendrik.
In de tweede helft van de zeventiende eeuw volgde de ene oorlog op de andere in Europa. Koning Lodewijk XIV wilde niets liever dan zoveel mogelijk gebiedsuitbreiding van Frankrijk. Maar hij was niet de enige machtige man in Europa met ambities. Eén van zijn rivalen was Leopold I, keizer van het Duitse Rijk én heerser over Oostenrijk. En niet te vergeten Willem III van Oranje, die zich naast stadhouder in Nederland ook koning van Engeland mocht noemen. De verschillende grootmachten vlogen elkaar voortdurend in de haren. Na het overlijden van de keurvorst van het Duitse Palts probeerde Lodewijk onmiddellijk dit stuk land aan zijn eigen rijk toe te voegen. Dat plan pakte anders uit dan hij verwachtte. De Fransen probeerden het Duitse gebied te veroveren met buitengewoon veel geweld. De bevolking werd op brute wijze afgemaakt. De Europese buurlanden, toch al geen vrienden van Lodewijk, waren woedend over deze slachtpartij. De maat was vol. Frankrijk moest gestopt worden!
Willem III bedacht een plan
Willem III bedacht een plan. In 1689 werd het Groot Verbond van Wenen gesloten, tussen Engeland, de Republiek, Duitsland en een aantal kleinere staatjes. Later kwam ook Spanje daar nog bij. De landen van het Verbond openden gezamenlijk de aanval op het almaar groter wordende Frankrijk. De oorlog was begonnen. Het zou een lange en wrede strijd worden. Pas negen jaar later was de tijd rijp voor vredesbesprekingen. Er moest daarbij wel voorzichtig gehandeld worden. De wonden waren nog vers. Eén verkeerd woord zou roet in het eten kunnen gooien en de oorlog opnieuw doen oplaaien. Het was heel belangrijk dat elke partij zich voldoende gerespecteerd voelde. De één mocht niet belangrijker lijken dan de ander. Voor de onderhandelingen werd daarom gezocht naar een symmetrisch gebouw. Alle partijen konden dan in een zelfde soort ruimte verblijven en niemand hoefde zich achtergesteld te voelen. Het bleek nog niet eenvoudig zo’n locatie te vinden. Tot iemand het al half vergeten Huis ter Nieuwburg noemde. Met die keus kon iedereen instemmen.
De Zandweg met de drie bruggen die naar het Huis ter Nieuwburg leidden.
Er volgden drukke weken in Rijswijk. Voordat de onderhandelaars van de verschillende landen aankwamen moest er nog flink wat gesleuteld worden aan het buitenhuis. Er kwamen een paar nieuwe ingangen en er werden extra bruggen aangelegd. Alle maatregelen waren erop gericht om de gelijkheid van alle partijen te benadrukken. In de zaal waar de vredesbesprekingen zouden worden gehouden stond een kring van stoelen. De tafel was verwijderd, zodat er niemand aan het hoofd kon zitten. Toen aan alle ceremoniële voorwaarden was voldaan, begon het echte werk.
De onderhandelaars komen aan bij het Huis ter Nieuwburg.
De gezanten waren welkom in Rijswijk! Alle inwoners stonden langs de kant van de weg om het buitenlandse bezoek te bekijken. Mannen met kleurrijke kleren en hoge pluimen op de hoeden reden via de Hoornbrug over de Zandweg (nu de Van Vredenburchweg) naar het voormalige paleis van Frederik Hendrik. Sommige koetsen werden wel door zes paarden getrokken. De Rijswijkers keken hun ogen uit. Zo’n parade kwam niet elke dag door het boerendorp. En later dat jaar werd het nóg gekker. Na alle Europese gezanten was het nu de beurt aan Tsaar Peter de Grote van Rusland om met zijn gevolg door de straten van Rijswijk te rijden, richting Huis ter Nieuwburg. Hij was op reis door Europa, en nu hij toch in de buurt was, wilde hij wel eens weten wat er allemaal besproken werd in dat paleis. De Tsaar kon echter meteen weer rechtsomkeert maken. Buitenstaanders werden absoluut niet toegelaten tot de geheime vredesbesprekingen. De inwoners van Rijswijk hadden ondertussen wél mooi kunnen genieten van de exotische Russen. De gesprekken op Huis ter Nieuwburg gingen inmiddels maar door. Het duurde tot 21 september 1697 voordat alle aanwezigen hun handtekening en een stempel zetten onder het akkoord. De Vrede van Rijswijk was een feit. Iedereen kon weer naar zijn eigen land.
Na de drukte rond de Vrede van Rijswijk verdween de interesse in Huis ter Nieuwburg al weer snel. De erfgenamen van Frederik Hendrik zaten met de hoge onderhoudskosten in hun maag. Om geld uit te sparen liet Willem V in 1786 de hoekpaviljoens slopen. Ondanks die afbraak, vonden gewone mensen het paleis toch nog de moeite waard om te bekijken. Tuinman Hendrik Roelofs had dat al snel in de gaten, en gaf nog enkele jaren rondleidingen door het deel dat nog overeind stond.
Allegorisch ruiterportret van Willem III naar aanleiding van de Vrede van Rijswijk.
In 1790 ging het paleis definitief tegen de grond. Omdat Huis ter Nieuwburg toch belangrijk was geweest bij de vredesonderhandelingen, stelde een zekere architect Schonck in 1789 voor een gedenknaald op te richten voor Huis ter Nieuwburg. Willem V zag wel wat in het plan. Het oorspronkelijke idee om op de naald de vier wapens af te beelden van de bij de Vrede van Rijswijk betrokken partijen, namelijk Engeland, het Duitse Rijk, Frankrijk en de Republiek, werd al snel losgelaten. In 1792 verklaarde Frankrijk de oorlog aan Oostenrijk. Het leek een beetje raar om een vredesmonument neer te zetten, terwijl de hoofdrolspelers inmiddels alweer op het slagveld tegenover elkaar stonden. De wapens van de landen werden dus vervangen door het familiewapen van Prins Willem V, samen met nog wat symbolische voorstellingen. Dat vond de wat ijdele Prins wel prima. De naald was in 1794 klaar, en werd geplaatst op een bordes gemaakt van de treden uit de Oranjezaal op Huis ten Bosch. Willem V heeft niet lang van ‘zijn’ monument kunnen genieten. In 1795 vluchtte de prins voor de Franse troepen naar Engeland. Van Huis ter Nieuwburg is nu niets meer over, behalve de vroegere toegangsbrug aan de Van Vredenburchweg uit de achttiende eeuw. De gedenknaald is er nog wel. Midden in het Rijswijkse bos staat de herinnering aan de belangrijke Vrede van Rijswijk al ruim 200 jaar overeind.
Verband met de nationale canon:
Verder lezen: